Ο δρ. Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι, αμερικανός πολωνικής καταγωγής, θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς στον τομέα των διεθνών σχέσεων. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ για πολλά χρόνια, ανέλαβε το 1977 την κρίσιμη θέση του συμβούλου εθνικής ασφαλείας του προέδρου Τζίμι Κάρτερ.

Έγινε γνωστός λόγω των σκληρών θέσεών του έναντι της Σοβιετικής Ένωσης και των διενέξεων που είχε με τον, τότε, υπουργό Εξωτερικών Σάιρους Βανς. Ο Μπρεζίνσκι ήταν, εξάλλου, ένας από τους βασικούς αρχιτέκτονες της επιθετικής πολιτικής για την πρόκληση ρηγμάτων στο ανατολικό μπλοκ και την οικονομική εξόντωση της Μόσχας. Στο βιβλίο του “Η Μεγάλη Σκακιέρα” που κυκλοφόρησε το 1998 έγραψε:
‘’Κάποια στιγμή μεταξύ του 2005 και του 2010, η Ουκρανία, ιδιαίτερα αν στο μεσοδιάστημα έχει κάνει σημαντικές προόδους στις εσωτερικές μεταρρυθμίσεις της και έχει μετατραπεί εμφανώς σε κεντροευρωπαϊκή χώρα, θα πρέπει να είναι έτοιμη για σοβαρές διαπραγματεύσεις τόσο με την Ε.Ε όσο και με το ΝΑΤΟ.
Στο μεταξύ, είναι πιθανό ότι η γαλλο-γερμανική-πολωνική συνεργασία εντός της Ε.Ε και του ΝΑΤΟ θα έχει βαθύνει σημαντικά, ιδιαίτερα στον τομέα της άμυνας. Αυτή η συνεργασία θα μπορούσε να γίνει ο δυτικός πυρήνας ευρύτερων ευρωπαϊκών ρυθμίσεων ασφαλείας, που θα ήταν δυνατό να αγκαλιάσουν τελικά τόσο τη Ρωσία όσο και την Ουκρανία. Με δεδομένο το ειδικό γεωπολιτικό ενδιαφέρον της Γερμανίας και της Πολωνίας για την ανεξαρτησία της Ουκρανίας, είναι πολύ πιθανό ότι η Ουκρανία θα περιληφθεί βαθμιαία στην ειδική γαλλο-γερμανική-πολωνική σχέση. Το 2010, η γαλλο-γερμανο-πολωνο-ουκρανική πολιτική συνεργασία, που αφορά περίπου 230 εκατ. ανθρώπους, θα μπορούσε να εξελιχθεί σε σχέση εταίρων, ενισχύοντας έτσι το γεωστρατηγικό βάθος της Ευρώπης. Έχει μεγάλη σημασία αν το παραπάνω σενάριο υλοποιηθεί υπό καλές συνθήκες ή σε ένα πλαίσιο αυξανόμενων εντάσεων με τη Ρωσία....
Το πιο ενοχλητικό απ΄ όλα ήταν η απώλεια της Ουκρανίας. Η εμφάνιση ενός ανεξάρτητου ουκρανικού κράτους δεν ήταν μόνο μια πρόκληση για όλους τους Ρώσους, που καλούνται να ξανασκεφτούν τη φύση της δικής τους πολιτικής και εθνοτικής ταυτότητας, αλλά και αντιπροσώπευε ζωτική γεωπολιτική υποχώρηση για το ρωσικό κράτος. Η αποκήρυξη της ρωσικής αυτοκρατορικής ιστορίας, που κράτησε πάνω από 300 χρόνια, σήμανε την απώλεια μιας δυνητικά πλούσιας βιομηχανικής και αγροτικής οικονομίας και 52 εκατ. ατόμων, που είναι επαρκώς συγγενείς με τους Ρώσους από εθνοτική και θρησκευτική άποψη, ώστε να κάνουν τη Ρωσία ένα πραγματικό, μεγάλο και γεμάτο πεποίθηση αυτοκρατορικό κράτος. Η ανεξαρτησία της Ουκρανίας στέρησε επίσης τη Ρωσία από την κυρίαρχη θέση της στη Μαύρη Θάλασσα, όπου η Οδησσός χρησίμευε ως η ζωτική πύλη της Ρωσίας για το εμπάργκο με τη Μεσόγειο και τον πέραν αυτής κόσμο.
Η απώλεια της Ουκρανίας ήταν κρίσιμης σημασίας από γεωπολιτική άποψη, γιατί μείωσε δραστικά τις γεωστρατηγικές επιλογές της Ρωσίας. Ακόμη και χωρίς τα Βαλτικά κράτη και την Πολωνία, αν η Ρωσία διατηρούσε τον έλεγχο της Ουκρανίας, θα μπορούσε να επιδιώξει να είναι ο ηγέτης μιας ισχυρής ευρασιατικής αυτοκρατορίας, στην οποία η Μόσχα θα μπορούσε να κυριαρχεί πάνω στους μη Σλάβους στα νότια και στα νοτιοανατολικά της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Όμως, χωρίς την Ουκρανία και τα 52 εκατ. των Σλάβων αδερφών της, οποιαδήποτε προσπάθεια της Μόσχας να ανοικοδομήσει την ευρασιατική αυτοκρατορία είναι πιθανό να αφήσει τη Ρωσία μόνη της και μπλεγμένη σε παρατεταμένες συγκρούσεις με τους μη Σλάβους που αφυπνίστηκαν εθνικά και θρησκευτικά, με τον πόλεμο στην Τσετσενία να είναι ίσως απλώς και μόνο το πρώτο παράδειγμα τέτοιων συγκρούσεων.
Επιπλέον, με δεδομένα τη μείωση του ποσοστού γεννήσεων στη Ρωσία και τα εκρηκτικά ποσοστά γεννήσεων στους Κεντροασιάτες, οποιαδήποτε νέα ευρασιατική αυτοκρατορία, που θα βασιζόταν καθαρά στη ρωσική δύναμη χωρίς την Ουκρανία, θα γινόταν αναπόφευκτα λιγότερο ευρωπαϊκή και περισσότερο ασιατική κάθε χρόνο που θα περνούσε.
Η απώλεια της Ουκρανίας δεν ήταν μόνο κρίσιμης σημασίας από γεωπολιτική άποψη, αλλά επίσης καταλυτική. Οι ουκρανικές ενέργειες- η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας το Δεκέμβριο του 1991, η επιμονή της στις κρίσιμες δριαπραγματεύσεις στην Μπέλα Βέζα να αντικατασταθεί η Σοβιετική Ένωση από μια χαλαρότερη Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών και ιδιαίτερα, η ξαφνική, σχεδόν πραξικοπηματική επιβολή ουκρανικής διοίκησης στις σοβιετικές στρατιωτικές μονάδες που είναι σταθμευμένες σε ουκρανικό έδαφος- εμπόδισαν την Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών να γίνει απλώς μια άλλη ονομασία μιας πιο συνομοσπονδιακής ΕΣΣΔ. Η πολιτική αυτοδιάθεση της Ουκρανίας παρέλυσε τη Μόσχα...... Επομένως, μια περίοδος ιστορικής και στρατηγικής σύγχυσης στη μετα-αυτοκρατορική Ρωσία είναι αναπόφευκτη. Η συγκλονιστική κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και ιδιαίτερα η παραλυτική και γενικά απρόβλεπτη αποσύνθεση της Μεγάλης Ρώσικης Αυτοκρατορίας έκαναν ώστε να αναπτυχθεί στη Ρωσία μια τεράστια αναζήτηση της ψυχής της.... Τι είναι η Ρωσία; Τι σημαίνει να είναι κανείς Ρώσος;.....
Η Ρωσία είναι εθνικό κράτος το οποίο βασίζεται στην καθαρά ρωσική εθνότητα ή η Ρωσία είναι εξ ορισμού κάτι περισσότερο (όπως η Βρετανία είναι κάτι περισσότερο από την Αγγλία) και επομένως προορίζεται να είναι αυτοκρατορικό κράτος; Ποια είναι- ιστορικά, στρατηγικά και εθνοτικά- τα καθαυτό σύνορα της Ρωσίας; Θα πρέπει η ανεξάρτητη Ουκρανία να θεωρείται προσωρινή παρεκτροπή, όταν αποτιμάται με αυτούς τους ιστορικούς, στρατηγικούς και εθνοτικούς όρους;; (Πολλοί Ρώσοι τείνουν να νιώθουν κατά αυτόν τον τρόπο)....
Η αυξανόμενη κλίση της Αμερικής, ιδιαίτερα το 1994, να προσδώσει υψηλή προτεραιότητα στις αμερικανο-ουκρανικές σχέσεις και να βοηθήσει την Ουκρανία να στηρίξει τη νέα εθνική ελευθερία της θεωρήθηκε από πολλούς στη Μόσχα- ακόμη και από τους ‘’εκδυτικιστές’’ - ότι ήταν μια πολιτική που στρεφόταν εναντίον του ζωτικού συμφέροντος της Ρωσίας να επαναφέρει τελικά την Ουκρανία στο κοινό μαντρί.
Για πολλά μέλη της ρωσικής πολιτικής ελίτ παραμένει άρθρο πίστης ότι τελικά η Ουκρανία θα ‘’επανενσωματωθεί’’ με κάποιο τρόπο. Κατά συνέπεια, η γεωπολιτική και ιστορική αμφισβήτηση εκ μέρους της Ρωσίας της ξεχωριστής ύπαρξης της Ουκρανίας συγκρούστηκε μετωπικά με την αμερικάνικη άποψη ότι μια αυτοκρατορική Ρωσία δε θα μπορούσε να είναι μια δημοκρατική Ρωσία’’.