Economist 13 Σεπτεμβρίου 2014, στήλη Bello.
Μετάφραση-επιμέλεια: Χριστίνα Δεστούνη

Είναι μεσημέρι και το Μουσείο Μνήμης στο Santiago έχει λίγους επισκέπτες. Εξετάζουν τα εκθέματα σιωπηλά.

Υπάρχει υλικό μικρού μήκους με αεροπλάνα Hawker να βομβαρδίζουν το παλάτι Μονέδα κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος του Στρατηγού Augusto Pinochet εναντίον του Salvador Allende, έναν εκλεγμένο πρόεδρο των Σοσιαλιστών, την 11η Σεπτεμβρίου 1973. Υπάρχει ένας χάρτης της Χιλής που δείχνει τα 1.132 κέντρα κράτησης που έχουν συσταθεί μετά το πραξικόπημα, καθένα από τα οποία μαρκάρεται με ένα φως που αναβοσβήνει.
Σε βιντεοσκοπημένη μαρτυρία, τα θύματα περιγράφουν τα βασανιστήρια και τη σεξουαλική βία στην οποία υποβλήθηκαν. Υπάρχουν επίσης σπα-ρακτικές επιστολές προς φυλακι-σμένους γονείς από τα παιδιά τους και προς οικογένειές από κρατούμενους που αγνοούν την επικείμενη εκτέλεση τους. Κανένας Δημοκράτης δεν μπορεί να μην συγκινηθεί μέσα σ’ αυτό το μουσείο.
Άνοιξε το 2010 με πρωτοβουλία της Michelle Bachelet, πρώην και νυν Προέδρου της Χιλής. Η δουλειά του είναι να λειτουργήσει ως ένα μνημείο για τα θύματα της δικτατορίας του Pinochet και να διασφαλίσει ότι τα δεινά που επιβλήθηκαν στη Χιλή δεν έχουν ξεχαστεί, λέει η María José Bunster, διευθύντρια του μουσείου. Είναι ένα από τα πολλά «Μουσεία Μνήμης» που έχουν κατακλύσει όλη τη Νότια Αμερική. Στην Αργεντινή, η κυβέρνηση της Cristina Fernández de Kirchner έχει ανοίξει ένα “Χώρο Μνήμης και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων” σχετικά με το Ναυτικό Μηχανολογικό Ινστιτούτο, το πιο διαβόητο από το κέντρα βασανιστηρίων την περίοδο της δικτατορίας 1976-1983. Στο Περού και στην Κολομβία νέα μουσεία αντιμετωπίζουν την πολυπλοκότητα της “απομνημόνευσης” των συνεχό-μενων ένοπλων συγκρούσεων.
Η σημασία του να υπενθυμίζουμε τα εγκλήματα του παρελθόντος δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Αλλά υπάρχουν κίνδυνοι όταν η «ιστορική μνήμη» γίνεται μόδα του πνευματικού κόσμου. Η μνήμη είναι από τη φύση της υποκειμενική και επιλεκτική. Δεν μπορεί να υποκαταστήσει την ιστορία, όπως τόνισε ο Τόνι Τζαντ, ένας ευρωπαϊκός ιστορικός ο οποίος πέθανε το 2010. Η ιστορία της πολιτικής βίας στη Λατινική Αμερική είναι πιο περίπλοκη απ’ ότι μερικά από τα μουσεία και τα μνημεία δείχνουν.
Στην όχθη του ποταμού Plate βρίσκεται το “Πάρκο Μνήμης”, ένα άλλο μνημείο για τα θύματα της χούντας της Αργεντινής. Φιλοξενεί ένα γκρι πέτρινο τοίχο με τα ονόματα των “30.000 θυμάτων της κρατικής τρομοκρατίας” χαραγμένα πάνω του, όπως είναι και το μνημείο των βετεράνων του Βιετνάμ στην Ουάσιγκτον. Με τη διαφορά ότι οι περισσότερες πλάκες ονομάτων είναι κενές. Διότι η Μνήμη-από την πλευρά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων - καταμετρά 30.000 θύ-ματα, ενώ η Ιστορία -υπό τη μορφή μίας ανεξάρτητης επιτροπής- μπορεί να προσδιορίσει μόνο 8.960 θύματα.
Πέθαναν “αγωνιζόμενοι για τα ιδανικά της δικαιοσύνης και της ισότητας”, το πάρκο διακηρύσσει. Αλλά όχι για τη Δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα σε πολλές περιπτώσεις. Η ιστορική αλήθεια που επισκιάζεται από τη Μνήμη είναι πως ο ψυχρός πόλεμος στη Λατινική Αμερική διεξήχθη από δύο εξίσου αυταρχικές πλευρές.
Tο πραξικόπημα της Αργεντινής διεξήχθη εν μέρει από τη βία του Μοντονέρος, μίας αριστερής-εθνικιστικής ομάδας ανταρτών, της οποίας μέλη ήταν αρκετοί από τους υπαλλήλους της κας Fernández. Στη Χιλή, επίσης, οι μνήμες της ιστορίας μπορεί να είναι ελλιπείς. Το μουσείο στο Σαντιάγο δεν προσπαθεί να επιβάλει μια ερμηνεία της ιστορίας, αλλά εξιστορεί απλώς τα γεγονότα, είπε η κα Bachelet στο Bello τον Ιούλιο. Ωστόσο, η μόνη ένδειξη ότι η κυβέρνηση του Αλιέντε, μέσα από την προσπάθειά της να επιβάλει ένα μαρξιστικό πρόγραμμα, είχε συμβάλει και η ίδια στον κλονισμό της δημοκρατίας και «την καταστροφή ή την αποδυνάμωση πολλών σημείων συναίνεσης» περιέχεται σε ένα απόσπασμα από μία Επιτροπή Αλήθειας του 1991, το οποίο είναι χαραγμένο σε έναν τοίχο λίγο πιο πέρα από τις τουαλέτες.
Ο Allende θα εορταστεί στην επέτειο του πραξικοπήματος ως ένας ηττημένος ήρωας της δημοκρατίας, χωρίς αναφορά των δικών του λαθών-ακόμα και αν ο Zhou Enlai, ο τότε ηγέτης της Κίνας, τον είχε προειδοποιήσει ότι κινούταν πάρα πολύ γρήγορα προς τον κομμουνισμό. Τίποτα από αυτά δεν μετριάζει όμως την αδικαιολόγητη βαρβαρότητα του Pinochet ή της χούντας της Αργεντινής. Σκότωσαν, βασάνισαν χιλιάδες αθώους πολίτες σε μια κλίμακα που ήταν εξωφρενικά δυσανάλογη σε σχέση με τη βία που έχει ασκηθεί από την Αριστερά. Απλώς να επισημάνουμε ότι, η δεξιά ίσως να κέρδισε αιματηρά τον ψυχρό πόλεμο στη Λατινική Αμερική, η αριστερά όμως κέρδισε την ειρήνη. Και είναι πολύ χρονοβόρο να ξαναγράψουμε την ιστορία. Η κα Fernández έχει δημιουργήσει ένα επίσημο “Ινστιτούτο Ιστορικού Ρεβιζιονισμού” για να ενθαρρύνει τη διδασκαλία της «αντι-αποικιακής» ιστορίας. Οι περισσότεροι νέοι Ουρουγουανοί πιστεύουν λανθασμένα ότι οι Tupamaro, αντάρτες των πόλεων, (εκ των οποίων πολλοί επιζώντες βρίσκονται τώρα σε δημόσιες θέσεις) πολέμησαν μια στρατιωτική δικτατορία και όχι ότι βοήθησαν να ανατραπεί μια πολιτική δημοκρατία, λέει ο Julio María Sanguinetti, ένας πρώην πρόεδρος ο οποίος τάχθηκε κατά των ανταρτών.
Αυτό το ξαναγράψιμο της ιστορίας έχει μια πρακτική συνέπεια. Η κοινωνία γρήγορα καταδικάζει οτιδήποτε της δίνει την αίσθηση του πραξικοπήματος, αλλά έχει επαναπαυτεί στο τρόπο κατάχρησης της εξουσίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τις κυβερνήσεις της αριστεράς, οι οποίες απευθύνουν έκκληση στον «αντι-ιμπεριαλισμό» και στους «ανθρώπους» -τα λάβαρα δηλαδή του παρελθόντος που μερικώς ενθυμούμαστε και κατανοούμε.