ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Το “φαινόμενο του Έλληνα φοιτητή”
Το “φαινόμενο του Έλληνα φοιτητή”

Το “φαινόμενο του Έλληνα φοιτητή”: “αιώνιος” φοιτητής της Ελλάδας, “λαμπρός” φοιτητής του εξωτερικού

της Δρ Τίνας Λοβέρδου

H Δρ Τίνα Λοβέρδου είναι λέκτορας ναυτιλιακού δικαίου και αναπληρώτρια διευθύντρια του Ινστιτούτου Ασφαλιστικού Δικαίου του Centre for Commercial Law Studies (CCLS), Queen Mary, University of London.
Ένα από τα μεγαλύτερα αγαθά και καλύτερα εφόδια που μπορούμε να προσφέρουμε σε ένα παιδί είναι η παιδεία, μη περιορισμένη στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής μόρφωσης, αλλά η γενικότερη καλλιέργεια του νου και της ψυχής. Οι φορείς της αληθινής παιδείας είναι πολλοί: η οικογένεια, όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, οι δάσκαλοι και οι καθηγητές, το κράτος, ακόμα και η κοινωνία ως ένα βαθμό.
Η παιδεία στην Ελλάδα έχει αποτελέσει θέμα ατέρμονων – συχνά ανώφελων – εγχώριων πολιτικών και κοινωνικών συζητήσεων και debate, τόσο ανούσιες και ακατάλληλες συζητήσεις σε τόσο λάθος forums. Παράλληλα έχει υπάρξει και σημείο αυστηρής και επικριτικής αναφοράς και σε διεθνές επίπεδο. Κοινό σημείο όλων αυτών “τυγχάνει” να είναι ο Έλληνας φοιτητής ή αλλιώς αυτό που πολλοί ονοματίζουν ως το “φαινόμενο του Έλληνα φοιτητή”: του “αιώνιου” φοιτητή των ελληνικών συνόρων και του “λαμπρού” φοιτητή του εξωτερικού, εκτός των συνόρων αυτών. Είναι άραγε εφικτή αυτή η σχεδόν διπολική αναφορά στον Έλληνα φοιτητή; Και πρωτίστως, υφίσταται; Η απάντηση σε αυτό το καίριο ερώτημα είναι το κλειδί για την πραγματικά απλή αλλά και τόσο περίπλοκη ορισμένες φορές εξήγηση της στην εξέλιξη αυτού του παιδιού – φοιτητή – μελλοντικού επιστήμονα. Η απάντηση είναι απαραιτήτως δίπτυχη αντικατοπτρίζοντας τους δύο πόλους αναφοράς του φοιτητή: ο φοιτητής εντός και εκτός Ελλάδας.

Έλληνας φοιτητής στην Ελλάδα
Ο μαθητής – Το παιδί που “γιόρτασε” το τέλος της σχολικής του φοίτησης πετώντας, σκίζοντας ή ακόμα και καίγοντας τα βιβλία του. Ένα φαινόμενο που πιθανώς παρατηρείται μόνο στην Ελλάδα, ένα φαινόμενο για το οποίο ευθυνόμαστε “εμείς” στο ρόλο μας ως γονείς ή δάσκαλοι.
Εισαγωγικές εξετάσεις – Ένα ξεπερασμένο σύστημα εξετάσεων που δυστυχώς ακολουθεί τη σχολική προαγωγή της λεγόμενης παπαγαλίας. Μαθητές που υποχρεούνται να αποστηθίσουν λέξη προς λέξη σελίδες επί σελίδων, χωρίς απαραιτήτως να κατανοούν πάντα τι διαβάζουν ή “μαθαίνουν”. Μαθητές που καλούνται ακόμα και να αποστηθίσουν ολόκληρα κείμενα για να απαντήσουν ακόμα και σε θέματα έκθεσης (που θα έπρεπε να εκπροσωπεί την έκφραση του ελεύθερου λόγου και απόψεων).
Πρώτη μέρα στο πανεπιστήμιο – Άγνωστο ποια μέρα μπορεί να σηματοδοτήσει την απαρχή της υποτιθέμενα συναρπαστικής ακαδημαϊκής φοίτησης των παιδιών. Αναρίθμητες και απρόβλεπτες καταλήψεις και πάσης φύσεως απεργίες μπορεί να καθυστερήσουν την έναρξη της όποιας χρονιάς για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα.
Εγκαταστάσεις – Παλιά και εγκαταλελειμμένα κτίρια και αίθουσες που κοσμούνται από graffiti και οτιδήποτε άλλο ακατάλληλο και άκομψο μπορεί να φανταστεί ανθρώπινος νους. Μια όψη ιδρύματος ανώτατης εκπαίδευσης τουλάχιστον απογοητευτική.
Διδασκαλία – Το επίπεδο της διδασκαλίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την κατάρτιση, το χρόνο και το φιλότιμο του καθηγητή.
Βιβλιοθήκη – Εξίσου απογοητευτικές συνθήκες με αυτές των υπόλοιπων εγκαταστάσεων, απόρροια ίσως της αδυναμίας του συστήματος να συνειδητοποιήσει ότι η έρευνα είναι μία από τις σημαντικότερες – αν όχι η σημαντικότερη – πτυχή της ανώτατης εκπαίδευσης.
Εξετάσεις – Άλλες γραπτές, άλλες προφορικές εξαρτώμενες πάντα από το γνωστό χρονοδιάγραμμα των καταλήψεων και απεργιών. Και πάλι, οι εξετάσεις ακολουθούν τα επίσης τόσο γνώριμα πια για το φοιτητή συστήματα της παπαγαλίας, της αποστήθισης ορισμένης μόνο ύλης, της “σπουδαιότητας” των SOS θεμάτων. Η αξιοκρατία προφορικών εξετάσεων μπορεί να αμφισβητηθεί ευρέως. Τέλος, τι συμβαίνει αν ένας φοιτητής αποτύχει στις εξετάσεις; “Α, δεν πειράζει, στην επόμενη εξεταστική”. Κι αν αποτύχει και στην επόμενη; Και πάλι δεν πειράζει, κάποια στιγμή θα το περάσει το μάθημα. “Δεν πειράζει” – αλήθεια, δεν πειράζει;
Εξω-πανεπιστημιακές δραστηριότητες – Αυτός ο όρος είναι μάλλον άγνωστος στην πλειοψηφία των φοιτητών.
Αποφοίτηση και μέλλον – Η μέρα της αποφοίτησης είναι ακόμα πιο αβέβαιη, αν όχι παντελώς άγνωστη, από την ημερομηνία της έναρξης του πανεπιστημίου. Μετά το πέρας κάποιων εύλογων (συνήθως) ετών, ατελείωτης αποστήθισης, αμέτρητων καταλήψεων και απεργιών, φοίτησης πολλών ωρών σε αίθουσες και κτίρια που θυμίζουν κάθε άλλο παρά πανεπιστήμιο, δεκάδων εξετάσεων και επανεξετάσεων και εν τέλει αμφιβόλου επιπέδου εκμάθησης και γνώσης, ο Έλληνας φοιτητής θα πάρει ένα πτυχίο στα χέρια του για να βγει στην ελληνική κοινωνία να αναζητήσει μία ανύπαρκτη θέση εργασίας. Η όποια μετέπειτα επιτυχία του φοιτητή θα οφείλεται καθ’ ολοκληρία στον ίδιο το φοιτητή γιατί στη μακρά αυτή πορεία του κανένας δημόσιος φορέας δεν τον βοήθησε, δεν τον στήριξε, δεν προασπίστηκε το μέλλον του. Ούτε καν τον παρακίνησε να ονειρευτεί, έστω και απατηλά.

Έλληνας φοιτητής στο εξωτερικό (συγκεκριμένη αναφορά στο σύστημα της Μεγάλης Βρετανίας)
Ο μαθητής - Το παιδί που “γιόρτασε” το τέλος της σχολικής του φοίτησης πετώντας, σκίζοντας ή ακόμα και καίγοντας τα βιβλία του. Ένα φαινόμενο που πιθανώς παρατηρείται μόνο στην Ελλάδα, ένα φαινόμενο για το οποίο ευθυνόμαστε “εμείς” στο ρόλο μας ως γονείς ή δάσκαλοι.
Εισαγωγικές εξετάσεις – Επιλογή ανάμεσα σε δύο συστήματα (γνωστά ως IB και A’ Levels) απαιτητικά μεν που προετοιμάζουν όμως το μαθητή για τη φοίτηση που θα ακολουθήσει. Συστήματα που απέχουν από προϋποθέσεις αποστήθισης αλλά αντίθετα που προάγουν τη μεθοδική μελέτη και την έκφραση της δομημένης και κριτικής σκέψης.
Πρώτη μέρα στο πανεπιστήμιο – Η ημερομηνία που έχει οριστεί πολλούς μήνες πριν. Η πρώτη αυτή μέρα θα ακολουθήσει την επίσημη εγγραφή, το tour του πανεπιστημιακού campus, προσκλήσεις συμμετοχής σε δεκάδες ομίλους, προγραμματισμένες και πλήρως οργανωμένες σειρές μαθημάτων καθώς και μικρές εκδηλώσεις και γιορτές προς τιμήν των νέων φοιτητών.
Εγκαταστάσεις - που εξαρτώνται κατά κύριο λόγο από τη γεωγραφική τοποθεσία του πανεπιστημίου. Στο σύνολό τους, μεγαλοπρεπή κτίρια και campuses δομημένα σα μικρά “χωριά’ που συμβάλλουν κι αυτά με τη σειρά τους στη δημιουργία ενός πλαισίου ανώτατης εκπαίδευσης. Καλώντας το φοιτητή να θέσει μόνος του όρια και πειθαρχία στην καθημερινότητά του αλλά ταυτόχρονα και να ενσωματωθεί σε ένα πραγματικά πολυ-πολιτισμικό περιβάλλον.
Διδασκαλία – Ανεπτυγμένα συστήματα διδασκαλίας όπου η ακαδημαϊκή διδασκαλία εμπλουτίζεται με σεμινάρια και διαλέξεις διακεκριμένων ομιλητών από κάθε κλάδο, επιστήμη και τέχνη. Παραδόσεις μαθημάτων περιορισμένων ωρών και εναπόθεσης μεγάλου βαθμού ευθύνης στην επιθυμία του ίδιου του φοιτητή για μάθηση. Αμφίδρομη διδασκαλία όπου η συμμετοχή του φοιτητή ενθαρρύνεται όσο τίποτα και όπου και ο ίδιος ο καθηγητής έχει λαμβάνειν από τις παρατηρήσεις και τα σχόλια του φοιτητή του.
Βιβλιοθήκη – Το στολίδι, το κόσμημα και αναπόσπαστο κομμάτι κάθε πανεπιστημίου: κτίρια επιβλητικά αλλά και ταυτόχρονα πλήρως εξοπλισμένα με όλη την απαραίτητη τεχνολογία που στεγάζουν αμέτρητους τίτλους. Εγκαταστάσεις που εμπνέουν στο φοιτητή την αγάπη για το βιβλίο και την έρευνα. Ο χώρος που οι μαθητές θα καλεστούν να περάσουν πολλές ώρες έρευνας και διαβάσματος.
Εξετάσεις – Γραπτές εξετάσεις στα μαθήματα του ακαδημαϊκού έτους που διένυσε, που πάντα αξιολογούνται από τρεις εξεταστές. Η ύλη είναι μεγάλη και δύσκολη και απαιτείται βαθιά γνώση του αντικειμένου. Η αποστήθιση δεν θα εξυπηρετήσει και το πιο πιθανό είναι να οδηγήσει στην αποτυχία. Δεν υπάρχει απαραίτητα πάντα μια σωστή απάντηση (παραδείγματος χάριν στις εξετάσεις της νομικής) γιατί το πιο σημαντικό είναι οι φοιτητές να αναπτύξουν επιχειρήματα βασιζόμενα σε νόμους και δικαστικές αποφάσεις, να παρουσιάσουν την ανάπτυξη της νομικής τους σκέψης και έρευνας. Τι συμβαίνει αν αποτύχει ένας μαθητής; Έχει το δικαίωμα να ξαναδώσει ένα ή δύο μόνο μαθήματα το Σεπτέμβριο. Αν όμως αποτύχει και πάλι, η φοίτησή του θα λήξει. Έτσι απλά.
Εξω-πανεπιστημιακές δραστηριότητες – Αναρίθμητες: συμμετοχή σε δεκάδες ομίλους, επισκέψεις σε διεθνείς εταιρείες και οργανισμούς (ανάλογα με το αντικείμενο φοίτησης), internship ευκαιρίες, συμμετοχή σε διεθνή συνέδρια. Δραστηριότητες που ανοίγουν διάπλατα τις πόρτες σε γνωριμίες μιας επιτυχημένης μελλοντικής καριέρας αλλά και δραστηριότητες που διευρύνουν την προσωπικότητα του φοιτητή. Εμπειρίες, εμπειρίες πολλές και συχνά μοναδικές.
Αποφοίτηση και μέλλον – Τρία (ή τέσσερα, ανάλογα με το αντικείμενο σπουδών) χρόνια από την ημερομηνία έναρξης της φοίτησης. Μετά το πέρας αυτών των ετών ο φοιτητής θα στέκεται περήφανος στην μεγαλοπρεπή σκηνή αποφοίτησης με ένα πτυχίο παγκόσμια αναγνωρίσιμο και σεβαστό χειροκροτούμενος από την οικογένεια, τους συμφοιτητές και όλους του τους καθηγητές. Ένας νέος έτοιμος να κυνηγήσει τα όνειρα του οπλισμένος με πολλά και σημαντικά εφόδια: τη συναναστροφή με άλλους φοιτητές από κάθε γωνιά του πλανήτη, τη σωστή μέθοδο και ολοκληρωμένη γνώση, τη συνεχή υποστήριξη των καθηγητών του, τις εμπειρίες που έχει συλλέξει αυτά τα χρόνια αλλά και αισιόδοξος με τις ευκαιρίες εργασίας και μεταπτυχιακής εκπαίδευσης που ανοίγουν διάπλατα τις πόρτες τους. Και πάλι, η επιτυχία εξαρτάται κατά κύριο λόγο από το φοιτητή αλλά στο δρόμο του αυτή τη φορά όλοι οι φορείς υπήρξαν αρωγοί στην προσπάθεια και τον κόπο του. Συνεπώς η επίλυση του μυστήριου αυτού φαινομένου που ονομάζεται Έλληνας φοιτητής είναι σχετικά απλή. Δεν υφίσταται φυσικά ο φοιτητής- Ιανός, ο φοιτητής των δύο όψεων. Είναι οι φορείς της παιδείας και το σύστημα αυτής που κάνουν τη διαφορά, την απέραντη διαφορά μεταξύ του αιώνιου και του λαμπρού φοιτητή. Ο φοιτητής είναι ένας, ο ίδιος και στις δύο περιπτώσεις. Τόσο απλά. Κι όμως, τόσο δύσκολο για την Ελλάδα μας να το καταλάβει, να το αποδεχθεί ίσως. Όπως με τα περισσότερα κακώς κείμενα στη χώρα μας, θα πρέπει όλοι μαζί να αλλάξουμε την ιδιάζουσα αυτή αντίληψη (το λεγόμενο mentality) που κάποιοι έχουν καλλιεργήσει: η παιδεία δεν θα πρέπει να εξαρτάται από το μέσο Έλληνα πολιτικό, η πολιτική – κανενός είδους πολιτική – δεν έχει θέση στο ιερό πλαίσιο της παιδείας, το ίδιο και οι διασυνδέσεις, η έλλειψη αξιοκρατίας, οι βανδαλισμένες εγκαταστάσεις, οι καταλήψεις, η ανύπαρκτη σχεδόν παροχή ερεθισμάτων και σεβασμού προς την επιστήμη. Έχει φτάσει εδώ και πολλά χρόνια τώρα η ώρα της αλλαγής. Ας υιοθετήσουμε επιτέλους κάποια στοιχεία από τα τόσο επιτυχημένα μοντέλα του εξωτερικού: την πειθαρχία, την αξιοκρατία, το σεβασμό στη γνώση, την ανάπτυξη και προαγωγή της έρευνας, τη σωστή μέθοδο διδασκαλίας, τη στήριξη και ανάδειξη των ικανών φοιτητών. Ας βοηθήσουμε επιτέλους τον Έλληνα φοιτητή να διαπρέψει, έτσι όπως μόνο εκείνος γνωρίζει αρκεί να του δοθεί η ευκαιρία. Και τέλος, μια παρατήρηση. Η παιδεία δεν θα πρέπει ποτέ να είναι συνυφασμένη με τον υλικό πλούτο. Η παιδεία είναι ο εσωτερικός πλούτος του ανθρώπου. Όσο περισσότερο εσωτερικό πλούτο καταφέρουμε να προσφέρουμε στα παιδιά μας τόσο πιο “εύπορα” θα είναι στη ζωή τους, από όλες πια τις απόψεις. Ας τους δώσουμε ευκαιρίες, ερεθίσματα, έμπνευση μα πάνω από όλα ας τους διδάξουμε αγάπη και σεβασμό για την επιστήμη ή την τέχνη τους. Είναι η διαδρομή αυτή που μετράει πιότερο. Εμείς, όλοι μας, ως γονείς, ως δάσκαλοι, ως κοινωνία, ως κράτος, ας τους δείξουμε το δρόμο. Τα παιδιά θα τον ακολουθήσουν και θα φτάσουν στον προσωπικό τους προορισμό.

Σα βγεις στον πηγαιµό για την Ιθάκη,
Να εύχεσαι να ‘ναι µακρύς ο δρόµος,
Γεµάτος περιπέτειες, γεµάτος γνώσεις....
Πάντα στον νου σου να ‘χεις την Ιθάκη.
Το φθάσιµο εκεί ειν’ ο προορισµός σου.
Αλλά µη βιάζεις το ταξίδι διόλου.
Καλλίτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει
Και γέρος πια ν’ αράξεις στο νησί,
Πλούσιος µε όσα κέρδισες στο δρόµο
Μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη.
Η Ιθάκη σ’ έδωσε το ωραίο ταξίδι.
Χωρίς αυτήν δεν θα βγαινες στο δρόµο.
Άλλο δεν έχει να σε δώσει πια.
Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.
‘Έτσι που έγινες, µε τόση πείρα,
Ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σηµαίνουν.

Η παιδεία είναι μια από τις βαλίτσες, τις αποσκευές που θα συνοδεύσουν τον καθένα από μας στη ζωή. Όσο πιο γεμάτη, τόσο πιο πολλοί και ποικίλοι οι προορισμοί, τόσο πιο συναρπαστικά τα ταξίδια μας.